การเดินทางครั้งสุดท้ายของวาฬหัวทุย

ภาพถ่ายวาฬหัวทุย โดยจิรายุ เอกกุล

วาฬหัวทุย เป็นวาฬที่มีความมหัศจรรย์มาก ด้วยรูปร่างที่เป็นเอกลักษณ์ และพฤติกรรมที่น่าสนใจ วาฬหัวทุยจัดเป็นวาฬมีฟัน (toothed whale) ขนาดใหญ่ที่สุดในโลก โตเต็มที่อาจมีความยาวถึง 20 เมตร หนักกว่า 50 ตันเลยทีเดียว แถมยังจัดว่าเป็นสัตว์ที่มีสมองขนาดใหญ่ที่สุดเท่าที่เคยมีปรากฏบนโลก

วาฬหัวทุยมีลักษณะหัวที่โด่นเด่นมากๆ ภายในมีส่วนของไขมันขาวที่เรียกว่า spermaceti ซึ่งพวกล่าปลาวาฬในสมัยก่อนเข้าใจผิดคิดว่าเป็นอสุจิ เลยตั้งชื่อวาฬชนิดนี้ว่า Sperm whale นักวิทยาศาสตร์ยังไม่แน่ใจว่า spermaceti มีไว้ทำหน้าที่อะไร

สมมติฐานหนึ่งก็คือไขมันส่วนนี้จะแข็งตัวเมื่อโดนความเย็น ซึ่งอาจมีประโยชน์สำหรับวาฬหัวทุยในการปรับสมดุลตอนดำน้ำลึก เพราะวาฬชนิดนี้สามารถดำน้ำหากินได้ลึกมาก ลึกลงไปเป็นพันเมตรเลยทีเดียว และสามารถกลั้นหายใจอยู่ใต้น้ำได้นานถึง 90 นาทีในแต่ละครั้ง

อาหารโปรดของวาฬหัวทุยคือปลาหมึกยักษ์ วาฬหัวทุยกินจุมากโดยกินปลาหมึกและปลาอื่นๆรวมประมาณวันละ 1 ตัน

ภาพถ่ายวาฬหัวทุย โดยจิรายุ เอกกุล

วาฬหัวทุยมักอยู่รวมเป็นกลุ่ม กลุ่มละ 10-20 ตัวโดยมากเป็นตัวเมียและลูก ส่วนตัวผู้มักจะอยู่ตามลำพัง หรืออาจย้ายกลุ่มไปเรื่อยๆ

ที่น่าสนใจอีกอย่างก็คือตัวเมียและลูกจะอาศัยอยู่ในน่านน้ำเขตร้อนและเขตกึ่งร้อนตลอดปี โดยตัวเมียในกลุ่มจะผลัดกันให้นมและช่วยดูแลวาฬเด็กๆ ในขณะที่ตัวผู้จะอพยพย้ายถิ่นขึ้นเหนือไปยังเขตหนาว และจะกลับมายังแนวเส้นศูนย์สูตรอีกครั้งเพื่อผสมพันธุ์ ความที่มีหางขนาดใหญ่กว้างเกือบ 5 เมตร วาฬหัวทุยสามารถว่ายน้ำได้เร็วถึง 37 กมต่อชั่วโมง

วาฬหัวทุยเป็นวาฬที่ส่งเสียงดังมาก เสียงดังคลิกๆสั้นสามารถได้ยินในระยะไกล ซึ่งใช้เพื่อสื่อสารกันเองและใช้เป็นเสียงสะท้อนเหมือนระบบโซนาร์เพื่อหาตำแหน่ง (echolocation) ของเหยื่อด้วย

วาฬหัวทุยได้ชื่อว่าผู้ผลิตอำพันทะเล (ambergris) หรืออ้วกวาฬ อันเป็นของหายากมีราคา ใช้ทำหัวน้ำหอม หรือเครื่องสำอางค์ กิโลกรัมละหลายล้านบาท อ้วกวาฬเป็นผลผลิตผลจากการสำรอกหรือขับถ่ายของวาฬหัวทุย มีลักษณะเป็นของแข็งซึ่งเป็นก้อนไขมัน เมื่อทำปฏิกิริยากับน้ำทะเลและแสงแดดทำให้เกิดเป็นแอลกอฮอล์เชิงซ้อนมีกลิ่นหอมเฉพาะตัว

วาฬหัวทุยเป็นสัตว์ที่น่าอัศจรรย์มากๆและถือกำเนิดขึ้นมาบนโลกนี้ไม่ต่ำกว่า 20 ล้านปี ในยุคหนึ่งพวกมันถูกล่าอย่างหนักเพราะตกเป็นเป้าหมายหลักของอุตสาหกรรมล่าปลาวาฬ แต่หลังจากนั้นประชากรวาฬหัวทุยค่อยๆฟื้นตัว และจัดว่าเป็นวาฬขนาดใหญ่ที่มีจำนวนมากที่สุดในปัจจุบัน

แตาตอนนี้ภัยคุกคามสำคัญของวาฬหัวทุยกลับกลายขยะในทะเล ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมามีการพบวาฬหัวทุยเสียชีวิตเพราะกินขยะพลาสติกเข้าไปเป็นจำนวนมาก

ภาพวาดจาก AIMM Portugal - Associacao para a Investigacao do Meio Marinho

เฉพาะปีนี้มีข่าววาฬหัวทุยเกยตื้นที่ Cabo de Palos ในเมือง Murcia ทางตอนใต้ของสเปนก็พบขยะพลาสติกเกือบ 30 กิโลกรัมในท้อง ไม่ว่าจะเป็นถุงพลาสติก เศษอวน กระสอบ และแม้แต่แกลลอนใส่น้ำมัน

และเมื่อต้นสัปดาห์ที่ผ่านมาก็พบวาฬหัวทุยเกยตื้นตายในหมู่เกาะ Wakatobi แหล่งดำน้ำที่มีชื่อเสียงระดับโลก ทางตะวันออกเฉียงใต้ของสุลาเวสี โดยครั้งนี้พบขยะพลาสติกราว 6 กิโลกรัมในท้องวาฬประกอบไปด้วย แก้วพลาสติก 115 แก้ว ขวดพลาสติก 15 ขวด ถุงพลาสติก 25 ถุง รองเท้าแตะอีก 2 คู่ เชือกอีก 3 กิโลกว่าๆ ไม่นับพลาสติกชิ้นเล็กชิ้นน้อยอีกกว่า 1,000 ชิ้น

ทะเลกว้างใหญ่ และเต็มไปด้วยสิ่งมหัศจรรย์ แต่น่าเสียใจที่มนุษย์กำลังทำให้มหาสมุทรของเราเป็นถังขยะใบใหญ่ที่สุดของโลก

ภาพวาฬหัวทุยในมหาสมุทรอินเดีย โดยจิรายุ เอกกุล

Sperm whale photo by Jirayu Ekkul